Skarb złota w Trewirze - największy depozyt złotych monet z czasów rzymskich

W 1993 roku, podczas prac budowlanych w pobliżu Feldstraße w Trewirze, natrafiono na wyjątkowe znalezisko - Skarb złota w Trewirze. Ten imponujący zbiór liczy 2650 aureusów, a jego całkowita masa wynosi około 18,5 kilograma, co czyni go największym odkrytym skarbem złotych monet z czasów rzymskich. Ponad 99 procent monet pochodzi z okresu między 63 a 168 rokiem n.e., co stanowi około jednej dziesiątej wszystkich znanych aureusów z tego okresu. Obecnie skarb ten stanowi jeden z najważniejszych eksponatów w Muzeum Kraju Nadreńskiego w Trewirze.

fot. Rodzaje monet z rzymskiego skarbu złotych monet w Trewirze; autor: Th. Zühmer; Wikipedia; CC BY-SA 3.0

Wartość nominalna skarbu, a dokładniej jego złota, wynosiła w grudniu 2023 roku około 1,217 miliona dolarów amerykańskich (około 1,106 miliona euro). Wartość jako starożytnego zabytku, podobnie jak wszystkich tego rodzaju znalezisk archeologicznych, jest nieoceniona.

Odkrycie skarbu miało miejsce podczas prac budowlanych na terenie szpitala przy Feldstraße, gdzie rozpoczęto budowę nowego parkingu wielopoziomowego. Jednocześnie archeolodzy muzeum badali teren, odkrywając ruiny murów i sklepień krypt rzymskiej insuli.

9 września 1993 roku to jednak poszukiwacze zwrócili uwagę na pojedyncze złote monety znajdujące się w ziemi wyrzuconej przez koparkę. W nadziei na kolejne znaleziska jeden z poszukiwaczy skarbów powrócił wieczorem z detektorem metalu i szybko natknął się na "górkę złota" zawierającą 1389 aureusów, częściowo zlepionych. Następnie odkryto w piwnicy insuli dolną część brązowego naczynia, w którym znajdowało się kolejnych 561 złotych monet. Naczynie to, które popołudniu zostało rozerwane przez koparkę, było pierwotnym miejscem przechowywania skarbu. Odkrywca zabrał monety w wiadrze i plastikowym worku do swojego samochodu, aby następnego dnia rano przekazać je do Muzeum Kraju Nadreńskiego.

fot. Monet z rzymskiego skarbu złotych monet w Trewirze; autor: Th. Zühmer; Wikipedia; CC BY-SA 3.0

Innym miejscem odkrycia było również Hotel Kockelsberg w Trewirze, gdzie ziemia z Feldstraße miała posłużyć jako materiał do zasypania parkingu. Po pierwszych monetach znalezionych przy Feldstraße, kilku poszukiwaczy śledziło ciężarówkę przewożącą wykopany gruz do Kockelsberg. Tam plotka o odkryciu skarbu szybko się rozeszła, i jeszcze tego samego popołudnia, 9 września, budowniczowie, kierowcy ciężarówek i goście hotelowi włączyli się w poszukiwania, które przyniosły ponad 400 aureusów. Górną część brązowego naczynia również znaleziono przy Hotelu Kockelsberg. Ostatecznie 19 osób przekazało badaczom 2518 rzymskich złotych monet, chociaż "pewnie kilka rzadkich odmian nie trafiło do muzeum". Szacuje się, że pierwotnie skarb liczył 2650 aureusów.

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy Trewirski skarb złota był prywatną własnością czy też państwowymi środkami finansowymi. Jednak ogromna suma - 2650 aureusów, czyli 265 000 sestercjuszy, podczas gdy roczne dochody prokuratora prowincji Gallia Belgica, Germania superior i Germania inferior w Trewirze wynosiły 200 000 sestercjuszy - oraz sposób przechowywania wskazują raczej na to, że mamy do czynienia z depozytem państwowym lub wojskowym, z którego wielokrotnie pobierano i dodawano fundusze. Spekuluje się również o związku ze świątynią Asklepiosa w Trewirze, która znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca odkrycia.

Najnowsze monety ze skarbu Trewirskiego zostały wybite w latach 193-196 n.e. Daty te sugerują związek z wojną domową między cesarzem Septimiuszem Severusem, a jego konkurentem Clodiusem Albinusem. Trewir został oblężony przez wojska Clodiusa Albinusa w 196 roku, ale nie został zdobyty. Prawdopodobnie właściciel lub zarządca skarbu był stronnikiem Clodiusa i musiał w pośpiechu opuścić miasto po jego porażce lub został aresztowany i padł ofiarą czystek przeprowadzanych przez Septimiusza Severusa. W każdym razie nie miał już później okazji, aby wydobyć monety z ich ukrycia pod posadzką piwnicy insuli przy dzisiejszej Feldstraße.

fot. Część monet z rzymskiego skarbu złotych monet w Trewirze wraz z naczyniem, w którym zostały odnalezione; autor: Th. Zühmer; Wikipedia; CC BY-SA 3.0

Aureusy z Trewirskiego skarbu początkowo znajdowały się w brązowym naczyniu, o wysokości około 25 centymetrów, które zostało rozerwane przez koparkę podczas prac przy parkingu. Naczynie to było zamykane za pomocą odnalezionej oddzielnie pokrywki z uchwytem. Monety nie były wkładane pojedynczo do brązowego naczynia, ale były zapakowane w co najmniej dwa worki skórzane, z których pozostały fragmenty. Układ monet podczas odkrycia wskazuje także, że były one składowane w rolkach.

Ponad 96 procent monet Trewirskiego skarbu zostało wybitych w Rzymie, reszta w Lyonie. Mają one średnio bardzo wysoką próbę złota wynoszącą 99,05 procent. Skarb zawiera również około 80 wcześniej nieznanych typów i wariantów monet.

Na monetach skarbu Trewirskiego przedstawiono łącznie 29 różnych cesarzy, cesarzowych lub członków rodziny cesarskiej, przy czym monety z wizerunkiem Nerona (866 monet) i Wespazjana (819 monet) są zdecydowanie najczęstsze. Skład tego skarbu odpowiada innym znaleziskom, co związane jest z różnymi reformami monetarnymi. W 64 roku n.e. podczas panowania Nerona wprowadzono lżejszy stop monetarny. Stare, cięższe aureusy stopniowo wypierano z obiegu, a ich miejsce zajmowały wytwarzane w większych ilościach lżejsze aureusy. Dlatego też aureusy bite za panowania Nerona i Wespazjana dominowały w obiegu aż do drugiego wieku. Charakterystyczna jest także przerwa w serii monetarnej Trewiru w latach 82-99 n.e., gdy za panowania Domitiana i Nervy ponownie wprowadzono czasowo cięższe monety. Trajan wrócił do lżejszego stopu monetarnego, a jego rządy obejmujące późniejszy okres dominacji monet domityjskich są związane z wycofywaniem cięższych aureusów z obiegu. Ponieważ udział ciężkich aureusów w skarbie Trewirskim jest bardzo niewielki, można wnioskować, że skarb ten został zgromadzony od połowy drugiego wieku, kiedy to w obiegu praktycznie nie było już monet Domitiana ani nawet sprzed reformy neronowskiej.

8 października 2019 roku nieznani sprawcy włamali się do Muzeum Kraju Nadreńskiego w Trewirze i próbowali rozbić pancerne szkło gabloty z Trewirskim złotym skarbem, aby go skraść. Próba nie powiodła się, a sprawcom udało się uciec przed przybyciem policji. Podejmowane były działania w celu zidentyfikowania nieznanych sprawców.

W maju 2021 roku ogłoszono, że już w grudniu 2020 roku podejrzany z Holandii został wydany Niemcom. Jego ślady DNA znaleziono na miejscu przestępstwa. Oskarżono go o wspólne próby kradzieży w szczególnie ciężkim przypadku. W sierpniu 2021 roku mężczyzna przyznał się do udziału w przestępstwie i został skazany na trzy lata więzienia. Brakuje jednak wciąż śladów co najmniej dwóch innych sprawców.